VU LAN XƯA VÀ NAY

chuyện ngày xưa

“Dù ai buôn bán đâu đâu
Cứ rằm tháng Bảy mưa Ngâu thì về”...
Trong văn hóa của dân tộc Việt Nam, ý nghĩa hiếu đạo được xem là một di sản quí báu, một chất liệu sống tốt đẹp được mọi người yêu chuộng và giữ gìn.

Trong văn học dân gian còn lưu lại những dấu tích về tấm lòng yêu chuông đạo hiếu của người con Việt. Trải qua bao giai đoạn thăng trầm của lịch sử với những phương diện trong đời sống con người, như kinh tế, chính trị, văn hóa và nghệ thuật v.v… , Đạo hiếu cùng ảnh hưởng tương tác giúp cho người xây dựng đời sống và văn hóa của dân tộc trong quá khứ và hiện tại.
Câu chuyện về sự tích bánh chưng bánh dầy đã bày tỏ công lao sanh dưỡng của cha mẹ. Lang Liêu, vị hoàng tử thứ mười tám, là người con hiếu thảo, hiền lành đã dâng lên vua cha thứ bánh chưng tượng trưng cho đất, bánh dầy tượng trưng cho trời; với ý nghĩa xem công cha nghĩa mẹ to lớn như trời cao đất rộng, che chở cho con cái sống an vui giữa đời. Do vậy mà được vua Hùng truyền trao ngôi vua. Trong khi đó vua cha từ chối tiền bạc, vàng ngọc châu báu, của ngon vật lạ của các thái tử khác.
Trong ca dao Việt Nam, tiếng nói đạo đức mang truyền thống văn hóa dân tộc được kết tụ mấy nghìn năm lịch sử. Với những lời lẽ mộc mạc, dễ hiểu đã đề cao được công lao dưỡng dục của cha mẹ, nó không nằm trong phạm vi văn chương bác học, mà trở lại gần gũi và phổ cập với đời sống con người qua bao thế hệ:

“ Công cha như núi Thái sơn,
Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra.
Một lòng thờ mẹ kính cha,
Cho tròn chữ hiếu mới là đạo con.”

Nguyễn Trãi, Trong tác phẩm “Gia Huấn Ca” của ông, đã đề cao đạo đức, luân lý trong mối quan hệ giữa cá nhân, gia đình và xã hội. Hiếu được nhấn mạnh rất rõ:

“Dù nội ngoại bên nào cũng vậy,
Đừng tranh dành bên ấy, bên này,
Cù lao đội đức cao dày,
Phải lo hiếu kính đêm ngày khăng khăng.”
(Nguyễn Trãi, Gia Huấn Ca)

Nguyễn Du, vào thế kỉ thứ mười tám, thấm nhuần tư tưởng Phật Giáo, ông thường nói rằng “ngã đọc kim cang, thiên biến linh”, nghĩa là “Ta đọc hơn ngàn biến Kinh Kim Cang”. Nguyễn Du đã tiếp nhận hai nguồn văn hóa Ấn Độ và Trung Hoa mà viết ra tác phẩm Truyện Kiều, ông đã đề cao chữ hiếu với một tinh thần phóng khoáng, đặc biệt đạo hiếu được nhấn mạnh và xem đó là nhiệm vụ hàng đầu của con cái:
“Duyên hội ngộ đức cù lao
Bên tình bên hiếu bên nào nặng hơn,
Để lời thệ hải minh sơn
Làm con trước phải đền ơn sanh thành.”

Trong tư tưởng của ông đạo hiếu là nét trinh lòng cao quý. Giữa thời đại phong kiến, cha mẹ đặt đâu con ngồi đó, mà ông đã xây dựng hình ảnh Thúy Kiều yêu Kim Trọng, hiếu với mẹ cha, nhưng nàng sẵn sàng bán mình chuộc cha:
“Quyết tình nàng mới hạ tình:
Dẽ cho để thiếp bán mình chuộc cha.”

Thúy Kiều đã hy sinh tất cả hạnh phúc cá nhân để làm tròn Chữ Hiếu:
“Như nàng lấy hiếu làm trinh
Bụi nào cho đục được mình ấy vay.”
“Xưa nay trong đạo đàn bà,
Chữ trinh kia cũng có ba bảy đường.”
Thúy Kiều không vì tình yêu mà quên đi bổn phận làm con, nàng đã có một thái độ dứt khoát trong tình và hiếu, mặc dù bán mình, nhưng Thúy Kiều vẫn giữ một tấm lòng trung trinh vì đã thực hiện trọn vẹn chữ hiếu.
Cụ Nguyễn Đình Chiểu, một sĩ phu yêu nước, thương dân vào thế kỉ thứ mười chín, không màng danh lợi, rất đề cao tinh thần hiếu hạnh, thể trong tác phẩm “Lục Vân Tiên” Hình ảnh Lục Vân Tiên trên đường đi thi trạng nguyên, nghe tin mẹ mất, đã quay về chịu tang cho mẹ và ông đã khóc lóc đến mù mắt. Lục Vân Tiên không vì sự nghiệp của bản thân mình mà quên đi trách nhiệm của người con khi cha mẹ qua đời.
Trong giáo lý đạo Phật,
Kinh Nhẫn Nhục có dạy rằng: "Ðiều thiện tối cao là chí hiếu, điều ác cực ác là bất hiếu."
Các Kinh khác có nhấn mạnh về ý nghĩa hiếu hạnh như sau:
"Có hai hạng người, này các Tỳ kheo, ta nói không thể trả ơn được! Mẹ và cha. Nếu một bên vai cõng cha, một bên vai cõng mẹ, làm vậy suốt đời, vừa đấm bóp hầu hạ, và dù tại đó cha mẹ vãi tiểu tiện, cũng chưa làm đủ để đáp đền ơn mẹ và cha." Kinh Tăng Chi I, trang 75.
lý tưởng sống cao đẹp không những dân tộc Viêt Nam mà các dân tộc tiến bộ khác trên thế giới đều yêu chuộng và giữ gìn. Thực hành chữ hiếu là thể hiện đạo lý dân tộc

Thật phù hợp với đạo lý dân tộc Việt Nam, chiếc bánh chưng, một sản phẩm cổ truyền, một chứng tích của đạo lý, chúng ta làm nhất là khi ăn ngày Tết nhắc nhớ chúng ta mang nặng nghĩa mẹ tình cha. Bởi Lang Liêu, vị hoàng tử thứ mười tám, con người hiền lành, hiếu thảo đã dâng lên vua cha thứ bánh chưng tượng trưng cho đất, bánh dầy tượng trưng cho trời; với ý nghĩa xem công cha nghĩa mẹ to lớn như trời cao đất rộng, che chở cho con cái sống an vui giữa đời.

Vì cha nên mới có mình,
Mẹ cha đối đáp công trình biết bao
Ơn này sánh với trời cao
Trong lòng con dám lúc nào lãng quên

“Cây có cội, nước có nguồn, con người có tổ có tông : có cha có me, có ông có bà”. Ai trong chúng ta cũng đều thuộc nằm lòng những câu ca dao tục ngữ của người xưa răn dạy về đạo hiếu đối với mẹ cha.

Công cha nghĩa mẹ cao dày,
Cưu mang trứng nước những ngày còn thơ.
Nuôi con khó nhọc đến giờ,
Trưởng thành con phải biết thờ song thân.”

Còn nữa, phận làm con đối với cha mẹ:
“Khi ấm lạnh ta hầu săn sóc
Xem cháo cơm thay thế mọi bề
Ra vào thăm hỏi từng khi
Người đà vô sự ta thì an tâm”
(Nguyễn Trãi, Gia Huấn Ca)

Dạy sao cho được con hiền
Để cho cha mẹ khỏi phiền về con
Một niềm phép tắc nết na
Biết sống biết kính mới là khôn ngoan

Có một số người, không biết sống đạo gì mà lại đối xử nhất trọng nhất khinh. Bởi vì đối với người Việt Nam, tương quan với họ hàng gia tộc là điều quan trọng. Lấy vợ, lấy chồng không chỉ là lấy một người mà “lấy” cả họ hàng nhà chồng, nhà vợ. Cách cư xử với họ hàng bên chồng hay bên vợ không chỉ liên quan đến bản thân mà còn liên quan đến cả họ hàng bên mình.

Chuyện ngày nay
Hôm nay tôi đi chùa, chùa Kim bửu và nghe một Phật tử chia sẻ: “Ngài Mục Kiền Liên khi mà đắc đạo rồi thì nhìn xuống dưới âm tỳ thấy mẹ mình bị đày xuống chín tầng địa ngục, ăn cơm không được, Ngài liền xin Đức Phật xuống âm tỳ thăm mẹ, lúc thăm mẹ, lúc mời mẹ ăn cơm thì cơm đưa tới miệng thì cơm hóa thành than với lửa hồng không ăn được. Ngài liền trở về xin Đức Phật chỉ cách giúp mẹ mình thoát khỏi cảnh đó. Đức Phật mới chỉ ra một ngày mà chư tăng an cư, giống như toàn bộ chư tăng phát phép truyền bá đạo Phật, vào ngày này giống như là Ngài Mục Kiền Liên rướt mẹ, cầu siêu hóa phép cho mẹ mình!”
Theo ông , vấn đề báo hiếu hay là khái niệm báo hiếu ở các chùa nói chung bây giờ có vẻ như không còn nguyên vẹn ý nghĩa của nó. Đương nhiên, ông cũng đưa ra nhận định là với các bậc tăng ni đầy đủ đức độ và công lực tu tập cũng như với các Phật tử thuận thành thì ngày Vu Lan Báo hiếu vẫn là một ngày thiêng liêng để con cháu tưởng nhớ đến công ơn của ông bà cha mẹ. Nhưng trong giai đoạn hiện tại, có những vấn đề phát sinh mà trước đây chưa hề xuất hiện, đó là những bậc cha mẹ đội mũ cối và giữ làm việc ở cấp cối cũng như những bậc cha mẹ xã hội chủ nghĩa.
Có nghĩa là các bậc cha mẹ mũ cối, cấp cối với đầy đủ quyền lực trên tay một thời, đến khi về hưu hoặc mất chức, bản chất gian manh của một cán bộ từng đấu đá, thanh trừng vẫn giữ nguyên trong họ. Chính vì rảnh rỗi, họ nghĩ ngay đến các chùa, họ đi chùa không phải để tu tập, để làm cho tâm linh sạch sẽ, thơm tho mà đến đó để một lần nữa biến gia đình Phật tử hoặc chi hội Phật giáo thành chi bộ đảng theo một cách nào đó.
Và với những bậc cha mẹ như thế, để tìm ra những đứa con hiếu thảo, có đạo đức cho xã hội quả thật là vô cùng khó, nếu không muốn nói rằng con của họ rất có thể là những công tử đỏ coi trời bằng vung. Đó là chưa muốn nói đến tình trạng chấp thủ tràn lan trong giới Phật tử và Tăng Ni, nếu tăng ni nghĩ đến chuyện làm sao để trụ trì chùa càng sớm càng tốt và với chức danh trụ trì, họ được giử 40% tiền cúng dường của thập phương thì đa phần các Phật tử, các bậc làm cha làm mẹ xã hội chủ nghĩa cũng trăn trở không kém về đất đai, nhà cửa. Có nhiều bà mẹ, ông cha đã thẳng thừng đuổi con cái ra khỏi nhà vì sợ chúng chiếm đoạt. Điều này làm cho hình ảnh về các ni sư cũng như các bậc làm cha làm mẹ bị suy sút rât nhiều trong tâm hồn giới trẻ.
Có lẽ chính vì sống trong một xã hội cuống cuồng vật dục và mọi thứ đều được qui ra tiền nên ngay cả ngày Vu Lan Báo Hiếu, ngoại trừ những Phật tử và bậc cha mẹ còn giữ nét đẹp tâm hồn, không thiếu những đứa con báo hiếu hình thức bằng vật chất và cũng không thiếu những người con phải bật khóc khi món quà của mình bị hất hủi vì giá tiền không cao bằng món quà của người anh em trong gia đình. Có thể nói chữ Hiếu thời bây giờ chứa quá nhiều đa đoan và trắc ẩn.
Và mỗi khi mùa Vu Lan về lại thêm một lần gieo vào tâm hồn những bạn trẻ một nỗi buồn xa xôi nào đó về mọi giá trị tinh thần, mọi cử chỉ yêu thương, ân cần đang dần mất đi trong xã hội này!